2015-04-25. Z DOŁU DO GÓRY

Stare Pole-Żuławka Sztumska-Budzisz-Bągart-Nowiny-Dzierzgoń-Ankamaty-Waplewo Wielkie-Stary Targ-Malbork

⇤⇥ 59 km

Przed sobotą, wraz z "Naszymi Żuławami" zastanawialiśmy się, gdzie tym razem udać się na wycieczkę rowerową. Wybór padł na Powiśle, a konkretnie na Dzierzgoń. W ten sposób nastąpiło pewne odchylenie od tradycji, czyli wycieczek rowerowych po Żuławach.

Pogoda dopisała, było słońce i ciepło, ale pewnym utrudnieniem był wiatr i spore wzniesienia na całej trasie od Starego Pola przez Dzierzgoń do Malborka. W przeszłości odwiedzaliśmy już tereny graniczące z Żuławami, więc nie była to nasza pierwsza wycieczka po Powiślu.

Do Starego Pola dojechaliśmy pociągiem i stamtąd skierowaliśmy się na południe. Początkowo było płasko, ale już za tablicą graniczną gmin Stare Pole i Dzierzgoń zaczął się podjazd. Nie był on ciągły, ale generalnie do samego Dzierzgonia droga pnie się pod górę. Po kilkunastu minutach dojechaliśmy do Żuławki Sztumskiej. Tam znajduje się kościół z datą na chorągiewce 1695. Jest to czas odbudowy dawnej, dwuwieżowej świątyni po spaleniu jej przez Szwedów i zawaleniu kościoła po prawdopodobnie prowizorycznej odbudowie. Wnętrze było otwarte, ale nie wchodziliśmy wszyscy do środka, gdyż odwiedzaliśmy kościół w ubiegłych latach. Zajrzałem tylko na chwilę.

Ruszyliśmy w dalszą drogę i na pierwszym za Żuławką Sztumską, dość sporym wzniesieniu, rozległa się panorama na całą wioskę i położone za nią Żuławy.

Dotarliśmy do miejscowości Budzisz, a po prawej stronie drogi zatrzymaliśmy się przy cmentarzu, niestety zarośniętym i bez ścieżki dostępu. Dojścia też nie było do XIX-wiecznego wiatraka, a raczej jego pozostałości, ale dla chcącego nic trudnego i po chwili znaleźliśmy się już pod nim. Mimo że jest to tylko skorupa, bardzo ładnie komponuje się ona w krajobraz.

W miejscowości Bruk skręciliśmy w lewo, a następnie długim zjazdem dojechaliśmy do Bągartu. Wioska ta jest prawdziwym rajem dla amatorów fotografowania.

Wieś położona jest na pradawnym szlaku bursztynowym, którym w dawnych czasach rzymskich podążali kupcy z południa Europy w kierunku Sambii (kraina historyczna w Prusach, zamieszkana przez jedno z plemion pruskich- obecnie w obwodzie kaliningradzkim). W Bągarcie pięknie położony jest zarówno kościół, który można uchwycić z kilku stron, jak i cmentarz, niestety zdewastowany. Murowany kościół w Bągarcie zbudowano w XIV wieku. Na jego cegłach widoczne są różne znaki: zegar słoneczny, tajemnicze dołki i napisy.

W przeszłości świątynia była grabiona i palona. Wschodni szczyt odbudowano w 1905 roku przez niejakiego Reinbotha z Iławy, a wieżę w roku 1930. Wnętrze wypełniają między innymi: barokowy ołtarz z początku XVIII wieku i 2 ołtarze boczne pochodzące prawdopodobnie z Krasnej Łąki?

Cmentarz położony jest w południowo-zachodniej części wsi. Uwagę na nim zwracają XVIII-wieczne cippusy, niestety wszystkie przewrócone i pozarastane mchem. Stoi za to pomnik poświęcony ofiarom, z tablicą informacyjną, że "cmentarz był do 1945 roku cmentarzem obywateli miejscowości Bągart." Osobiście uważam, że dalej jest on cmentarzem tych obywateli. Wracając do centrum wsi, zatrzymaliśmy się na chwilę przy starym pomniku z tablicą: "Pomnik poległych w I wojnie światowej mieszkańców Parafii Bągart." Zrekonstruowany on został w 2006 roku staraniem Stowarzyszenia Mniejszości Niemieckiej Sztum, Dzierzgoń.

Kolejną miejscowością na trasie do Dzierzgonia były Nowiny. We wsi stoi dwupiętrowy dwór z parkiem, zbudowany na przełomie XVIII i XIX wieku, z mansardowym dachem pochodzącym z późniejszego okresu. Obecnie pełni on funkcję domu wielorodzinnego. W niewielkiej odległości od dworu znajduje się skansen maszyn rolniczych z największym na nim ciągnikiem Ursusa.

Wjechaliśmy do strzegącego przez św. Katarzynę Aleksandryjską Dzierzgonia i na chwilę zatrzymaliśmy się przy ceglanej kapliczce, a następnie na wzgórzu zamkowym. Po pierwszych nieudanych próbach budowy warowni w oddalonym od miasta Starym Dzierzgoniu, w XIII wieku rozpoczęto budowę zamku na wzgórzu w Dzierzgoniu. Stopniowo rozbudowywany, spłonął po zdobyciu go przez wojska polskie, a następnie został rozebrany. Cegły z ruiny posłużyły do budowy kościoła ewangelickiego. Obecnie widoczne są odsłonięte fragmenty fundamentów budowli. Na szczycie wzgórza wznosi się ceglana wieża ciśnień. Z góry widać też kościół pw. św. Trójcy i św. Katarzyny.

Przeszliśmy przez park, do położonego u podnóża wzgórza zamkowego kościoła pw. św. Trójcy i św. Katarzyny. Niestety wnętrze obejrzeliśmy przez kratę. Bryłę wzniesiono w XIV wieku, z późniejszymi odbudowywaniami i rozbudowywaniami. Wieża pochodzi z roku 1731 lub 1732 (data na chorągiewce).

Z kościoła udaliśmy się na zadbany cmentarz żydowski, położony w południowej części miasta. Zanim tam jednak dotarliśmy, zatrzymaliśmy się w kilku miejscach, przy godnych uwagi obiektach oraz musieliśmy pokonać spore wzniesienie, jadąc po równo ułożonej, drobnej kostce brukowej.

XIX-wieczny, ogrodzony murem kirkut, znajduje się przy ul. Słonecznej. Na nim zachowało się kilkadziesiąt nagrobków.

Z cmentarza, tym razem z górki, udaliśmy się ponownie do centrum. Przejeżdżając obok ewangelickiego (obecnie greckokatolickiego) kościoła, dojechaliśmy do cmentarza ewangelickiego, położonego przy ul. Wojska Polskiego. Obiekt został założony w końcu XVIII wieku dla wybrańców, a w 2011 roku przeszedł on prace restauracyjne. Cmentarz jest ogrodzony i zamknięty na klucz. Wracając, przeszliśmy obok kompleksu klasztornego z XVII/XVIII wieku, w skład którego wchodzi obecny kościół greckokatolicki, stojący w miejscu dawnej budowli gotyckiej.

Wyjeżdżając z Dzierzgonia, uchwyciliśmy jeszcze położoną na wzgórzu kaplicę pw. św. Anny, zbudowaną w XIV wieku, później zniszczoną, odbudowaną w roku 1737 i wyremontowaną w roku 2005. Kaplicę należało wkomponować w zieleń, która przysłoniła mniej interesującą architekturę. Zwiedzając Dzierzgoń, trzeba mocno się nagimnastykować, aby uchwycić interesujące obiekty bez współczesnych budynków: bloków, budek i kiosków, psujących ogólne wrażenie i wizerunek miasta.

Przyszła pora na powrót do Malborka, ale po drodze mieliśmy jeszcze 3 punkty. Główną drogą dojechaliśmy do wsi Ankamaty. Tam skręciliśmy w drogę polną, prowadzącą do ruiny wiatraka holenderskiego. Zjechałem jeszcze bardziej w lewo, nad wodę.

Dogoniłem "Nasze Żuławy" pod wiatrakiem. Ze wzgórza wiatraka rozległy się ładne widoki na Powiśle. Jadąc dalej, we wsi, po prawej stronie drogi odsłonił się nieoczekiwanie stary cmentarz.

Kolejnym punktem zatrzymania było Waplewo Wielkie i XVII-wieczny pałac, później rozbudowywany i przebudowywany. W XVIII wieku pałac przeszedł w ręce rodziny Sierakowskich i od nazwiska został nazwany Pałacem Sierakowskich. W czasach PRL-u majątek pełnił funkcje Państwowego Gospodarstwa Rolnego, a następnie Państwowego Ośrodka Hodowli Zarodowej. Obok pałacu stoją niszczejące zabudowania wpisane do rejestru zabytków. Ze względu na późną porę zatrzymaliśmy się tu tylko na chwilę, bez głębszego zwiedzania obiektu.

W drodze do Starego Targu, po prawej stronie drogi zauważyliśmy grób niemieckiego żołnierza. W Starym Targu najpierw zatrzymałem się przy zabytkowej kapliczce obłożonej klinkierem, a następnie wspólnie odpoczęliśmy w centrum wsi.

Na miejscu drewnianego kościoła w Starym Targu, w późniejszym czasie zbudowano murowaną świątynię, z której pozostała dolna część wieży do wysokości ok. 15 m. Po zniszczeniach wynikłych z wojen polsko-szwedzkich, w 1905 roku kościół rozebrano i położono kamień węgielny pod nowy obiekt. W centrum wsi leży głaz z tablicą upamiętniającą podpisanie w 1629 roku, w Starym Targu, rozejmu pomiędzy Rzeczpospolitą a Szwecją.

Na ostatnim odcinku, ze Starego Targu do Malborka zapanowała ciemność i należało się dobrze oświetlić.

Zobacz również:

• 02.05.2015. Klasycznie po Wielkich Żuławach Malborskich
• 19.04.2015. Pętla: Malbork - Szymankowo - Stara Kościelnica - Malbork

• Powrót do poprzedniej strony

DALEKO OD ŻUŁAW