ORŁOWO (ORLOFF)

Miejscowość położona na obszarze Wielkich Żuław Malborskich, w północno-zachodniej części gminy, oddalona o ok. 2 km od miasta Nowy Dwór Gdański. Akt lokacyjny w roku 1349 nadał wielki mistrz Heinrich Dusemer. Wieś od XVI wieku do końca II wojny światowej podzielona była na dwie niezależne miejscowości: Orłowo (Orloff) i Orłowskie Pole (Orlofferfelde). Orloffelde prawdopodobnie związana była z odbudową populacji zalanych terenów, być może w wyniku przerwania wałów na Wiśle, jakie miało miejsce w okolicy Ostaszewa w 1526 roku. W celu osuszenia terenów sprowadzono tu osadników olęderskich i w ten sposób powstała najstarsza gmina mennonicka na Żuławach. Była to wspólnota fryzyjska. Pod koniec XIX wieku doszło do połączenia społeczności dwóch gmin mennonickich: Orloffelde i Ladekopp (obecnie osada Stawiec).

Budowle sakralne i nekropolie

Kościół katolicki w Orłowie zlokalizowany jest w środkowej części wsi i został wzniesiony ok. XIV wieku. W 2009 roku, ze względu na bardzo zły stan budowli, dokonano prac remontowych. Osuszono mury i wypełniono ubytki fundamentów, ścian i dachu. W roku 2013 odrestaurowano przedsionek. 07.10.2019 r. na skutek pożaru spaleniu uległa znaczna część dachu.

Kościół pw. św. Barbary w Orłowie jest konstrukcją zbudowaną na planie prostokąta, orientowaną, jednonawową, z płaskim stropem i niewielką, ośmioboczną, drewnianą wieżą- sygnaturką. Do ściany północnej przylega zakrystia, a do zachodniej drewniana kruchta. Od strony północnej, w dolnej części muru wmurowane są kamienie nagrobne z inskrypcjami. Zachodni szczyt jest oszalowany deskami pionowo. Sygnaturka, pełniąca rolę niewielkiej wieży wtopiona jest centralnie w dach i nakryta hełmem zwieńczonym kulą i chorągiewką.

W prezbiterium, rolę ołtarza pełni drewniany krzyż. Uwagę przykuwa XVII-wieczna ambona, a w przedsionku kościoła XIX-wieczny nagrobek w formie książki.

Obok kościoła znajduje się lapidarium, na którym zebrano stare nagrobki, w tym mennonickie.

Otoczony drzewami cmentarz mennonicki w Orłowie (dawniej Orłowskie Pole) położony jest w północnej części wsi i połączony był z mennonickim domem modlitwy, zbudowanym w poł. XVIII wieku. Na cmentarzu zachowały się między innymi stele i cippusy. Obiekt w ostatnich latach był pod opieką polsko-niemiecko-niderlandzkiej grupy młodzieży. Podczas prac porządkowych wykopano cippus Petera Stobbe- dawnego właściciela gorzelni w Nowym Dworze Gdańskim i producenta jałowcówki Machandel.

Mennonicki dom modlitwy pochodził z 1751 roku. Zbudowano go na planie prostokąta o wymiarach 12 x 24,5 m i był pierwotnie własnością niezależnej grupy fryzyjskiej, zjednoczonej w 1882 roku ze wspólnotą flamandzką z Lubieszewa. Była to konstrukcja drewniana, wzniesiona na wysokiej, kamiennej podmurówce. Od strony południowej świątynia posiadała drzwi wejściowe oraz dwie sale. Tę część budynku od kaplicy właściwej oddzielał korytarz na całej szerokości domu. W sali modlitewnej, przy zachodniej ścianie znajdowały się ławki dla starszych i nauczycieli, a naprzeciwko ławki dla wiernych. Mennonicka świątynia po II wojnie światowej została rozebrana.

Domy podcieniowe

Dom podcieniowy ("Dom Tujski") w Orłowie usytuowany jest w południowej części wsi, przy drodze do Tui i został zbudowany w 1802 roku przez Petera Loewena dla Corneliusa Janssona. Jest to konstrukcja drewniana, stojąca na ceglanej podmurówce z ryglową- wypełnioną żółtą cegłą wystawką. Szczyty głównej części budynku są oszalowane pionowo. Dom posiada dwa podcienie. Większy umieszczony jest od strony południowo-wschodniej. Głęboką wystawkę wspiera 8 drewnianych kolumn z głowicami jońskimi, stojących na kamiennych podstawach oraz ryglowe ścianki boczne. Nad kolumnami, wokół budynku biegnie pas dekorowanego gzymsu, a na belce podcienia i na nadprożu widnieją podpisy budowniczego. Drugi, mniejszy podcień znajduje się po drugiej stronie domu i wspierają go cztery kolumny. Od tej strony widoczne są również dwie małe facjatki. Na szczycie dachu, oprócz czworobocznych kominów górują 2 cylindryczne. Dom dodatkowo wyróżnia się bogato dekorowaną stolarką drzwiową. Obok domu znajduje się drewniany spichlerz z tabliczką A.D 1776.

Dom podcieniowy w Orłowie usytuowany jest w zachodniej części wsi, ok. 250 m od głównej drogi Orłowo - Lubieszewo i został zbudowany w 1802 roku przez Petera Loewena dla Corneliusa Froese. Obiekt od roku 2013 jest w fazie generalnego remontu.

Dom podcieniowy w Orłowie jest konstrukcją drewnianą, stojącą na ceglanej podmurówce, z ryglową- wypełnioną cegłą wystawką. Szczyty głównej części budynku są oszalowane pionowo i wieńczą je oryginalne naszczytniki z gmerkiem i rokiem 1802. Głęboką, umieszczoną od frontu ryglową wystawkę wspiera 8 kolumn z głowicami jońskimi (4 centralne i po 2 boczne), ustawionych na drewnianych cokołach. Na ryglach podcienia, z trzech stron umieszczone są barokowe woluty, które wyróżniają ten dom od innych. Uwagę zwracają również rzeźbione drzwi- jedne z najpiękniejszych na Żuławach, rzeźbienia nad oknami i belkach podcienia oraz inskrypcje na nadprożu i belce podcienia: "Cornelus Froese • BAU HERR • ANNO 1802 • PL • BM".

Obok domu podcieniowego stoi częściowo zachowany spichrz z inskrypcją Petera Loewena: "Cornelus Froese • BAU HERR • ANNO 1802".

Dom podcieniowy w Orłowie usytuowany jest w północnej części wsi (dawniej Orłowskie Pole) i został zbudowany w 1798 roku. Jest to konstrukcja drewniana, stojąca na kamiennej podmurówce z ryglową wystawką od ściany frontowej. Południowo-zachodni szczyt głównej części budynku oraz część szczytu wystawki są oszalowane pionowo. Do szczytu północno-wschodniego przylega murowana ściana ogniowa oddzielająca dom od murowanej obory. Wystawkę wspiera 6 drewnianych kolumn stojących na kamiennych podstawach oraz dwie ryglowe ścianki boczne. Szczyt wystawki zdobiony jest laubzekinem. Po obu stronach podcienia, w części zasadniczej budynku widnieją dwie małe facjatki. Dom wraz z oborą tworzy część zagrody olęderskiej. Na budynku obory znajdują się inicjały i data "HQ. 1914"- Hermann Quiring- późniejszy właściciel zagrody. Dawniej, w jej skład wchodziły dodatkowo: drewniany spichlerz i drewniana stodoła.

Pozostała zabudowa

Dom z piętrową werandą i gankiem w Orłowie usytuowany jest w środkowej części wsi i został zbudowany w XIX wieku, a następnie przebudowany. Jest to konstrukcja drewniana, stojąca na kamienno-ceglanej podmurówce, ze szczytami oszalowanymi pionowo, o bogatym detalu architektonicznym werandy i ganku.

Przy skrzyżowaniu dróg Orłowo - Lubieszewo - Tuja znajduje się przebudowany i zniekształcony dom z zabudowanym podcieniem. Jest to konstrukcja drewniana, z ryglową- częściowo otynkowaną wystawką. Południowo-wschodni szczyt głównej części budynku jest oszalowany pionowo. Do szczytu północno-zachodniego przylega murowana ściana ogniowa oddzielająca dom od dobudowanej części mieszkalnej (prawdopodobnie w tym miejscu stała część gospodarcza).

DALEKO OD ŻUŁAW