SZTUTOWO (STUTTHOF), GROCHOWO DRUGIE

Miejscowość nadmorska Sztutowo położona jest przy granicy Mierzei Wiślanej i Wielkich Żuławach Malborskich, w północnej-zachodniej części gminy, przy drodze wojewódzkiej nr 501, na szlaku Żuławskiej Kolei Dojazdowej, oddalona o ok. 4 km od wsi Stegna i 13 km od miasta Nowy Dwór Gdański. Wzmiankuje się o istnieniu wsi w XV wieku. Osada Grochowo Drugie wchodzi w skład obrębu.

Po wybuchu II wojny światowej, a następnie zajęciu przez armię niemiecką Pomorza i Wolnego Miasta Gdańska, w Sztutowie założono obóz koncentracyjny "KL Stutthof". Funkcjonował on do 1945 roku i służył do masowej eksterminacji ludności. W czerwcu 1944 roku został przyłączony do realizacji "Endlösung" ("Ostateczne rozwiązanie kwestii żydowskiej") i w ten sposób stał się obozem masowej zagłady. W latach 1939-1940 wybudowano tu 10 baraków zwanych później Starym Obozem, siedzibę dla władz SS, a w latach 1942-1943 Nowy Obóz. Dookoła Starego Obozu poprowadzono wysokie ogrodzenie z drutu kolczastego, a wzdłuż niego zbudowano 4 strażnice- posterunki z reflektorami oświetlającymi teren. Do obozu prowadziła "Brama śmierci" z wieżą strażniczą. Cały obóz otoczony był bagnami i dookoła porośnięty sosnowym lasem, który pełnił także funkcję maskującą. Od strony zachodniej odgradzała go Wisła, od południa i wschodu- Szkarpawa, Zalew Wiślany i sieć kanałów, a od północy Zatoka Gdańska.

Liczbę więźniów obozu ocenia się na ok. 110-127 tys. osób pochodzących z 26 krajów, a liczbę ofiar na około 65 tys. Najliczniejszą grupą więźniów byli Żydzi w ilości 50 tys. osób, a następnie Polacy. Przed zbliżającymi się wojskami Armii Czerwonej, 25 stycznia 1945 roku rozpoczął się pierwszy etap ewakuacji więźniów, tzw. "marsz śmierci". Kolejne ewakuacje odbywały się także drogą morską.

Obecnie na terenie obozu znajduje się Państwowe Muzeum Stutthof, powstałe w 1962 roku dzięki staraniom byłych więźniów obozu w Sztutowie. Muzeum obejmuje zachowaną część budynków i wyposażenia.

Budowle sakralne i nekropolie

Kościół pw. św. Wojciecha w Sztutowie usytuowany jest na ul. Gdańskiej i został zbudowany ok. XIX/XX wieku. Jest to konstrukcja murowana, orientowana, jednonawowa, zdobiona gzymsami i otynkowana. Ceglane naroża i pilastry kontrastują z białym tynkiem pozostałej części obiektu.

Mosty

Drogowy most zwodzony na Wiśle Królewieckiej, w ciągu drogi lokalnej Sztutowo - Grochowo Trzecie, został zbudowany w 1934 roku, a poprzedzała go drewniana konstrukcja z 1874 roku. Obiekt zachował konstrukcję z okresu budowy. Przez wiele lat był nieczynny dla żeglugi, ale dzięki rewitalizacji szlaku wodnego na Wiśle Królewieckiej, w latach 2005-2006 naprawiono i uruchomiono most. W odcinkach 16 i 17 serialu "Czterej Pancerni i Pies" bohaterowie (gdzieś pod Berlinem) toczyli walki na moście sztutowskim, dlatego też potocznie nazywany jest on "Mostem Czterech Pancernych".

DALEKO OD ŻUŁAW