ROZGART (PREUSSISCH ROSENGART)

Miejscowość położona na obszarze Żuław Elbląskich, w południowej części gminy, oddalona o ok. 4 km od wsi Gronowo Elbląskie i 14 km od miasta Elbląg. Akt lokacyjny w 1355 roku nadał komtur dzierzgoński Konrad Braunschweig. Do XVII wieku miejscowości Różany i Rozgart stanowiły jedną całość, a następnie zostały podzielone na Alt Rosengart i Preußisch Rosengart.

Budowle sakralne i nekropolie

Kościół katolicki (pierwotnie mennonicki) był ściśle związany z dwoma okolicznymi miejscowościami: Markushoff (Markusy) i Thiensdorf (Jezioro). Mała grupa mennonitów z Jeziora oraz flamandzka wspólnota z Orłowskiego Pola i Gdańska chciała dopuścić możliwość zawierania małżeństw mieszanych z grup flamandzkich i fryzyjskich oraz innych wyznań religijnych chcących przyłączyć się do wspólnoty poprzez chrzest. Ze względu na brak akceptacji propozycji przez większą część zgromadzenia w Jeziorze oraz innych zgromadzeń fryzyjskich, nastąpił rozłam wśród menonitów. Mniejsza grupa, w 1791 roku wybudowała w Markusach nowy dom modlitwy. Z czasem jednak różnice wyznaniowe zaczęły zanikać i w Jeziorze zbudowano nową, murowaną świątynię istniejącą do dziś, która stała się wspólnym miejscem spotkań dla obu grup. Dom modlitwy w Markusach, na skutek wielkiej powodzi, jaka miała miejsce na Żuławach w 1888 roku, został zniszczony. Postanowiono wybudować nową świątynię w Preußisch Rosengart pod warunkiem, że gminy Thiensdorf i Markushof zostaną scalone. Tak też się stało i w 1890 roku grupa przyjęła nazwę Thiensdorf-Markushof. W tym samym czasie wybudowano nową świątynię w Preußisch Rosengart.

Kościół pw. śś. Apostołów Piotra i Pawła w Rozgarcie jest konstrukcją murowaną, zbudowaną na planie prostokąta, orientowaną, jednonawową, z wydzielonym, niewielkim prezbiterium i wieżą-sygnaturką od strony północno-zachodniej. Budowla posiada ostrołukowe okna i umieszczony w ryzalicie portal wejściowy od strony północno-zachodniej. Na narożach ścian wznoszą się niewielkie sterczyny.

Obok kościoła stoi murowana, wzmocniona przyporami dzwonnica zbudowana w tym samym okresie co kościół.

Przy kościele zlokalizowany jest cmentarz mennonicki, na którym znajduje się jedna stela oraz tumby. Do cmentarza prowadzi zrekonstruowana w 2008 roku brama cmentarna.

Nieistniejący kościół katolicki w Rozgarcie, wspominany już w czasach krzyżackich, był pod patronatem św. Katarzyny i miał ryglową wieżę. W XVII wieku legł w gruzach. Na przedwojennych mapach widoczne są ślady cmentarza w centrum wsi.

Domy podcieniowe

Dom podcieniowy nr 17 w Rozgarcie usytuowany jest w południowo-zachodniej części wsi i został zbudowany w 1749 roku. Jest to konstrukcja drewniana, stojąca na kamiennej podmurówce, z ryglową- wypełnioną cegłą i tynkiem wystawką. Szczyty głównej części budynku oraz szczyt wystawki są oszalowane pionowo. Głęboką, umieszczoną od frontu wystawkę wspiera 6 drewnianych kolumn stojących na kamiennych podstawach oraz ryglowe ścianki boczne zakończone drewnianymi kolumnami. Szczyt wystawki wieńczy chorągiewka z datą 1749. Charakterystycznym elementem domu są szerokie, barokowe drzwi.

Dom podcieniowy nr 13/13A z zabudowanym podcieniem w Rozgarcie usytuowany jest w centrum wsi, szczytem do drogi i został zbudowany w II poł. XVIII wieku. W XX stuleciu zamurowano podcień i dokonano przebudowy domu. Jest to konstrukcja drewniana, otynkowana, stojąca na kamiennym fundamencie. Szczyty głównej części budynku są oszalowane pionowo. Zabudowany podcień umieszczony jest od północnego szczytu i wspiera go 6 kolumn.

Pozostała zabudowa

W centrum wsi, między domami podcieniowymi usytuowany jest murowany i otynkowany dom z gankiem i facjatą, na której widnieje data 1873.

W północno-wschodniej części wsi, ok. 100 m za kościołem znajduje się budynek przedwojennej szkoły- obecnie świetlica wiejska.

DALEKO OD ŻUŁAW