LISEWO MALBORSKIE (LIESSAU)

Miejscowość położona na obszarze Wielkich Żuław Malborskich, w południowo-zachodniej części gminy, przy wale wiślanym, na trasie linii kolejowej nr 9 Gdańsk-Warszawa, oddalona o ok. 5 km od wsi Lichnowy i 14 km od miasta Malbork. Akt lokacyjny został nadany w 1321 roku. Po przystąpieniu Gdańska do wojny trzynastoletniej, w roku 1455 wieś została spalona przez gdańszczan. Podczas wojen polsko-szwedzkich, w latach 1626 i 1629 swój obóz w Lisewie miał król szwedzki Gustav Adolf przygotowujący się do szturmu na Tczew. Pod koniec XIX wieku Lisewo Malborskie było stacją wąskotorowej Żuławskiej Kolei Dojazdowej.

Budowle sakralne i nekropolie

Kościół katolicki w Lisewie Malborskim należy do jednych z najcenniejszych zabytków Żuław. Został zbudowany w XV wieku, a poprzedzała go kaplica. Obiekt w przeszłości był wielokrotnie odbudowywany i remontowany. Szczególnie mocno ucierpiał podczas II wojny polsko-szwedzkiej. W XVII wieku zbudowano wieżę, którą remontowano w 1818 roku. Pod koniec XIX wieku rozebrano grożący zawaleniem dach i wzniesiono nowy. Kolejny remont kościoła miał miejsce w 2010 roku.

Kościół pw. św. Mikołaja w Lisewie Malborskim, zlokalizowany w centrum wsi, jest konstrukcją murowaną, jednonawową, orientowaną, z murowano-drewnianą wieżą od zachodu. Do strony północnej przylega zakrystia. Wschodni szczyt zdobią blendy. Dolna, murowana część wieży pełni rolę kruchty. Górna, drewniana kondygnacja wieży jest oszalowana pionowo deskami i składa się z dwóch podstaw: dolnej- czworobocznej, zbieżnej ku górze i górnej- ośmiobocznej altany, na której wznosi się smukły hełm zwieńczony chorągiewką z datą 1818. W ścianie północnej kościoła znajduje się ossuarium.

Wnętrze kościoła zdobią: ołtarz główny, ambona, chrzcielnica, prospekt organowy, witraż patrona, a także widoczne, drewniane elementy- rygle pierwotnej ściany zachodniej. W dolnej części ołtarza głównego, między dwiema parami kolumn kompozytowych umieszczony jest obraz koronacji Mikołaja, a w górnej- obraz z wizerunkiem św. Magdaleny oraz figury świętych, w tym Piotra i Pawła. Ambonę i chrzcielnicę charakteryzują bogate dekoracje rzeźbiarskie.

Mosty

Szczególnym dziełem żuławskiej architektury w Lisewie Malborskim są dwa zabytkowe mosty na Wiśle łączące Lisewo z Tczewem. Pierwszy z nich powstał w związku z budową Kolei Wschodniej (Ostbahn), łączącej Berlin z Prusami Wschodnimi. Zadanie wybudowania mostu powierzono Carlowi Lentze. Był to doświadczony inżynier, a od 1845 roku Rządowy Wykonawca i Członek Królewskiej Komisji Rządowej do Spraw Budowy Mostów na Wiśle i Nogacie. Przy projekcie pomagał mu Rudolf Eduard Schinz, który odpowiadał za szczegóły konstrukcyjne. Za projekt wież oraz bram odpowiadał Friedrich August Stüler. Sześcioprzęsłowy most z kratowanymi ścianami wybudowano w latach 1850-1857 (1851- oficjalne wmurowanie kamienia węgielnego). Całkowita jego długość wynosiła 837,3 m. Po obu stronach mostu stały murowane portale wjazdowe, na których umieszczono płaskorzeźby. Od strony Tczewa płaskorzeźba przedstawiała otwarcie mostu przez Fryderyka Wilhelma II, natomiast strona wschodnia (od Lisewa) ukazywała podbój Litwy przez zakon krzyżacki, pod którym widniał napis: "Na pamiątkę wielkiego rozkwitu zakonu krzyżackiego w Prusach podczas panowania wielkiego mistrza Vinricha von Kniprode". W 1929 roku obydwa portale zostały zdemontowane przez Polaków.
Bardzo duży ruch kolejowy przyczynił się do podjęcia decyzji o budowie drugiego, dwutorowego mostu kolejowego, który powstał obok poprzedniego w latach 1888-1891. Starszy most zaczął pełnić funkcję mostu drogowego z możliwością wykorzystania go jako kolejowy. Na skutek powodzi, jaka miała miejsce na początku XX wieku, poszerzono poldery zalewowe przesuwając wał przeciwpowodziowy o ponad 200 m. Wstawiono po 3 przęsła do mostów: kolejowego i drogowego tak, że długość każdego z nich wynosiła ponad 1080 m. W pierwszym dniu wybuchu II wojny światowej Polacy wysadzili obydwa mosty (zobacz: Szymankowo). Niemcy dość szybko odbudowali most kolejowy, który ponownie został zdetonowany w roku 1945, tym razem przez cofające się wojska niemieckie. Całkowita odbudowa nastąpiła dopiero w roku 1959, po wcześniejszych prowizorkach polegających na połączeniu obydwu mostów.

Most kolejowy został wyremontowany w ramach modernizacji linii kolejowej Gdańsk-Warszawa, w latach 2009-2010, a most drogowy od roku 2015 znajduje się w fazie remontu.

Zabudowa

W południowo-zachodniej części wsi, na wale wiślanym stoi przedwojenna, dwukondygnacyjna, drewniana strażnica wałowa, oszalowana pionowo.

W południowej części wsi znajduje się dawny zespół folwarczny wpisany do rejestru zabytków. Szczególną uwagę zwraca murowany dom mieszkalny zdobiony dwoma drewnianymi gankami, gzymsami, sterczynami i pilastrami.

DALEKO OD ŻUŁAW