STOGI (HEUBUDEN)

Miejscowość położona na obszarze Wielkich Żuław Malborskich, w zachodniej części gminy, oddalona o ok. 5 km od miasta Malbork. Za czasów krzyżackich, w XV wieku rozległe i trawiaste tereny obecnej wsi były pastwiskami dla koni. W tym czasie wzmiankowana była nazwa "Howbude". Stały tu drewniane szopy kryte strzechą, więc być może od nich wzięła się późniejsza nazwa wsi- Heubuden (heu-siano; bude-budynek, buda itp). W 1565 roku na tereny Heubuden przybyli pierwsi osadnicy olęderscy. Powstała tu mennonicka gmina flamandzka, która była największą gminą wiejską na Żuławach. Pod gminę Stogi, należeli między innymi mennonici z Malborka.

Budowle sakralne i nekropolie

W centrum wsi, za kościołem i cmentarzem parafialnym, zlokalizowany jest największy w Polsce, wpisany w 1988 roku do rejestru zabytków- cmentarz mennonicki. Pięknie zadrzewiony cmentarz liczy sobie około 100 nagrobków, gdzie w przeważającej części dominują piaskowcowe stele. Oprócz nich są również nagrobki granitowe oraz kamienne i żeliwne krzyże. Do najstarszych nagrobków należą: 1802 dla Abraham'a Regehr, 1829 dla Peter'a Töws. Nie zachowała się stela drewniana z 1811 roku dla Jacob'a Entz. Godnym uwagi jest cippus zwieńczony urną. Nagrobek świadczy o wysokiej pozycji zmarłego. W tym wypadku był to starszy zboru- Abraham Regier (1851?). Na końcu cmentarza stoi 9 okazałych stel pochodzących z dawnego cmentarza w Lasowicach Wielkich, a przy wejściu, po prawej stronie, na specjalnie przygotowanym miejscu leżą trzy nagrobki przewiezione w 2013 roku z Cis. Na środku cmentarza rośnie okazały, 300-letni dąb.

Z cmentarzem związany był mennonicki dom modlitwy, zbudowany w 1768 roku o wymiarach 12,1 m x 27,5 m. Budowla drewniana, zrębowa, posiadała kruchtę, salę dla starszych i salę dla służby. Wnętrze było skromne, a na wyposażeniu kaplicy były: organy, drewniane ławki ustawione w 6 rzędach oraz w 4 rzędach pod emporą, przy zachodniej ścianie ławki na podwyższeniu dla starszych i nauczycieli oraz ambona. Przed budynkiem stały dwa małe drewniane domki (szatnie?). Z nieoficjalnych informacji wiadomo, że dom został rozebrany i przewieziony w głąb kraju(?).

Zabudowa

W Stogach zachowało się kilka zagród olęderskich oraz budynek dawnej stacji kolejowej zlokalizowany w zachodniej części wsi, przy obecnej linii kolejowej nr 256 Szymankowo - Nowy Dwór Gdański i drodze prowadzącej do Kościeleczek. Na budynku widoczne są resztki napisu "Heubuden".

DALEKO OD ŻUŁAW