ŻELICHOWO (PETERSHAGEN)

Miejscowość położona na obszarze Wielkich Żuław Malborskich, w północnej części gminy, nad rzeką Tugą, przy drodze wojewódzkiej nr 502, sąsiadująca z miastem Nowy Dwór Gdański. Przywilej lokacyjny w 1352 roku nadał wielki mistrz Winrich von Kniprode. W skład sołectwa Żelichowo wchodzą dodatkowo osady: Cyganka (Reimerswalde) i Cyganek (Tiegenhagen).

Budowle sakralne i nekropolie

Kościół greckokatolicki (pierwotnie rzymskokatolicki) w Cyganku został wzniesiony w 1352 roku, a następnie rozbudowany w XVII wieku. W XVI wieku należał do ewangelików, a w następnym stuleciu przejęli go ponownie katolicy. W XIX i XX wieku odnawiano wieżę, która ostatecznie została zniszczona w czasie II wojny światowej. Po wojnie kościół użytkowany był zarówno przez wiernych wyznania greckokatolickiego jak i rzymskokatolickiego. Obecnie, jako cerkiew służy tylko katolikom greckim.

Kościół pw. św. Mikołaja w Cyganku jest konstrukcją zbudowaną na planie prostokąta, orientowaną, jednonawową, z wydzielonym prezbiterium, bez wieży. Czworoboczna kruchta przylega do strony zachodniej, a zakrystia do strony południowej. Ściana zachodnia oraz część ścian północnej i południowej stanowią konstrukcję ryglową, a pozostałe zbudowane są z jednolitej cegły. Szczyt zachodni jest oszalowany deskami pionowo. Strona od prezbiterium zdobiona jest schodkowym szczytem z blendami. Mury dookoła wzmocnione są przyporami. We wnętrzu strop przykrywają XVIII-wieczne polichromie.

Wyposażenie kościoła pochodzi głównie z XVII i XVIII wieku (ołtarz główny, 2 ołtarze boczne, prospekt organowy, malowany chór, ambona z figurkami aniołów, ławki, konfesjonały i żyrandole). Ołtarz główny zawiera dwa obrazy: centralny z Matką Boską i u szczytu- mniejszy, z postacią Chrystusa. Ołtarz zdobią między innymi 4 kolumny i figury świętych. Ołtarze boczne usytuowane są po obu stronach ołtarza głównego i posiadają po dwie kolumny, między którymi znajdują się obrazy przedstawiające wizerunek św. Mikołaja oraz sceny biblijne. Ołtarze boczne przyozdobione są złoceniami i figurkami świętych. Przed prezbiterium, do stropu podwieszony jest krucyfiks z postaciami aniołów trzymających krzyż. Ciepły charakter wnętrza świątyni tworzą detale, jak np. malowane słupy i drzwi, figurki aniołów i obrazy.

Przy kościele znajduje się kilka starszych nagrobków oraz małe lapidarium, na którym zachowało się kilka żeliwnych krzyży, betonowe cippusy i fragment steli.

Cmentarz Jedenastu Wsi w Cyganku powstał w I poł. XVII wieku dla mennonitów oraz ewangelików i obejmował okoliczne wsie: Żelichowo (Petershagen), Cyganek (Tiegenhagen), Cyganka (Reimerswalde), części Nowego Dworu Gdańskiego (Platenhof, Tiegerwalde, Petershagenerfeld, Altendorf), Starocin (Pletzendorf), Stobiec (Stobendorf), Neuendorf i Haberhorst. W utworzonym na miejscu cmentarza lapidarium znajdują się między innymi: piaskowcowe stele i kilkadziesiąt kamieni nagrobnych z gmerkami, odzyskanych z fundamentów pobliskiego, zburzonego budynku gospodarczego. Lapidarium w Cyganku jest filią Żuławskiego Parku Historycznego w Nowym Dworze Gdańskim.

Cmentarz mennonicki w Żelichowie powstał prawdopodobnie w II poł. XVIII w., (w okolicy dzisiejszej osady Cyganka) Zlokalizowany jest ok. 200 metrów od drogi nr 502 Nowy Dwór Gdański-Tujsk-Stegna, bezpośrednio nad Tugą, w otoczeniu lip. Na cmentarzu znajdują się głównie obramienia grobów, duży głaz i pozostałości (fundamenty) po dawnej kaplicy, pierwotnie drewnianej, później murowanej z czerwonej cegły.

Domy podcieniowe

Dom podcieniowy "Mały Holender" w Cyganku usytuowany jest w bliskiej odległości od kościoła pw. św. Mikołaja, w pobliżu rzeki Tugi i został zbudowany w XVIII wieku. Podcień prawdopodobnie dobudowano w późniejszym czasie. Przeniesiony ze wsi Jelonki (pow. elbląski, gm. Rychliki) dom, w roku 2010 przeszedł renowację.

Dom podcieniowy w Cyganku jest konstrukcją drewnianą, stojącą na kamiennej podmurówce, z głęboką, ryglową wystawką wspieraną przez 5 kolumn stojących na kamiennych podstawach oraz dwie ryglowe ścianki boczne. Szczyty głównej części budynku oraz wystawki są oszalowane pionowo. Od drugiej strony domu, z oryginalnych elementów, które pozostały po renowacji obiektu, dobudowano podcień gospodarczy z dwudzielnymi drzwiami, pochodzącymi z karczmy w Marynowach. Na naszczytniku podcienia widnieje inskrypcja z inicjałami i datą remontu lub budowy podcienia "F.M 1843", a na naszczytnikach zasadniczej części budynku- daty renowacji budynku "2010 RENOWACJA".

DALEKO OD ŻUŁAW