ŻUŁAWKI (FÜRSTENWERDER)

Miejscowość położona na obszarze Wielkich Żuław Malborskich, w południowo-zachodniej części gminy, nad rzeką Szkarpawą, która wyznacza granicę z wsią Drewnica, oddalona o ok. 10,5 km od wsi Stegna i 12 km od miasta Nowy Dwór Gdański. Akt lokacyjny w 1352 roku nadał wielki mistrz Winrich von Kniprode. W roku 1659 wieś została spalona przez wojska szwedzkie. Przed wojną, do obszaru Fürstenwerder należała dzisiejsza osada Niedźwiedziówka. Pod nazwą Fürstenwerder mieściła się kongregacja mennonitów przyjęta w 1880 roku.

Budowle sakralne i nekropolie

Kościół katolicki w Żuławkach został zbudowany w latach 1840-1841 na miejscu poprzedniego, który popadł w ruinę i został rozebrany kilka lat przed podjęciem budowy nowego kościoła. Stara, gotycka budowla posiadała solidną wieżę i schodkowo-sterczynowy szczyt. Przetrwała z niej spora część wyposażenia.

Kościół katolicki pw. Narodzenia NMP w Żuławkach usytuowany jest w środkowej części wsi, przy głównej drodze prowadzącej do Drewnicy. Jest to konstrukcja zbudowana na planie prostokąta, orientowana, jednonawowa, z płaskim stropem oraz małą, drewnianą wieżą- sygnaturką wtopioną w dach od zachodu, nakrytą smukłym hełmem. Jej szczyt zdobi kula i krzyż. Naroża ścian budowli wieńczą sterczyny, a dookoła biegnie ozdobny gzyms.

Wnętrze kościoła wypełniają między innymi: XVIII-wieczny ołtarz główny z rzeźbami, dwa ołtarze boczne, XIX-wieczna ambona wspierana przez XVII-wieczną figurę anioła, belka tęczowa z krucyfiksem z XVIII wieku, chrzcielnica z rokokową obudową i rzeźbą anioła.

Przed kościołem stoi metalowa dzwonnica, a na niej dwa dzwony, w tym jeden, o średnicy blisko 1 m. Pochodzi on z XVI wieku i został odlany przez ludwisarza z Gdańska- Hermana Benningka ("mit gotes hulfe gos mich Herman Benningk zu Dantzik Anno 1583"). Mniejszy z dzwonów, o średnicy 0,62 m został odlany w XIX wieku.

Kościół dookoła otoczony jest cmentarzem, na którym oprócz nowszych nagrobków znajdują się też starsze; kamienne z sygnaturkami firm wykonawczych i żeliwne krzyże.

Naprzeciwko kościoła stoi murowany budynek plebani z gankiem zdobionym laubzekinem. Po obu stronach ganku leżą płyty nagrobne.

W północno-wschodniej części wsi znajduje się cmentarz i neogotycka kaplica związana z nieistniejącym, ewangelickim kościołem. Pierwszy kościół zbudowano około XVI-XVII wieku. W latach 1890-1891 stanęły tu nowe dwa budynki: kościół z masywną wieżą oraz kaplica, która przetrwała do dziś.

Domy podcieniowe

Dom podcieniowy nr 6 w Żuławkach usytuowany jest w północnej części wsi i został zbudowany w 1825 roku przez budowniczego o inicjałach A.K dla Pettera Eppa. Jest to konstrukcja drewniana, stojąca na murowanym fundamencie, z ryglową- wypełnioną żółtą cegłą wystawką. Szczyty głównej części budynku oraz wystawki są oszalowane pionowo. Wystawkę umieszczoną od frontu wspiera 6 drewnianych kolumn stojących na wysokich, murowanych podstawach oraz ryglowe ścianki boczne. Kolumny podcienia połączone są profilowanymi mieczami tworzącymi arkady. Zachowały się między innymi oryginalne okiennice, świetliki połaciowe i dwudzielne (góra i dół) drzwi frontowe. Na nadprożu widnieje inskrypcja z datą, inicjałami budowniczego oraz imieniem i nazwiskiem dawnego właściciela domu: "Peter • Epp • BAUHERR • AK BM • ANNO • 1825 •". Cała posesja jest ogrodzona, zadbana i lekko przysłonięta roślinnością.

Dom podcieniowy nr 32 w Żuławkach znajduje się w odległości 200 m od domu podcieniowego nr 6 i został zbudowany pod koniec XVIII wieku, a następnie przebudowany w 1851 roku. Jest to konstrukcja drewniana, stojąca na ceglanej podmurówce, z ryglową wystawką. Szczyty głównej części budynku są oszalowane pionowo. Głęboką, umieszczoną od frontu wystawkę wspiera 6 drewnianych kolumn toskańskich i ryglowe ścianki z kolumnami bocznymi. Kolumny ustawione są na niskiej, ceglanej podstawie. Na nadprożu widnieją dwie metalowe, nie do odczytania tabliczki. Dodatkowo, dom wyróżnia się dekorowanymi wycięciami belek przy głowicach kolumn.

Dom podcieniowy nr 64 z dwoma podcieniami w Żuławkach znajduje się we wschodniej części wsi, oddalony ok. 200 m od głównej drogi i został zbudowany w 1721 roku, przebudowany w roku 1803 przez Petera Loewena dla Isaaca Schultza i remontowany w roku 2014. Jest to konstrukcja drewniana, stojąca na ceglanej podmurówce, z ryglową- wypełnioną żółtą cegłą wystawką. Szczyty głównej części budynku i wystawki są oszalowane pionowo. Głęboką wystawkę wspiera 6 drewnianych kolumn oraz dwie ryglowe ścianki z kolumnami bocznymi. Od drugiej strony domu dobudowany jest drugi, mniejszy podcień. Na belce podcienia zachowała się inskrypcja z datą przebudowy o treści: "Isaac Schultz Bau Herr Anno 1803 Peter Loewen Baumeister", odsłonięta spod desek podczas remontu domu w 2014 roku. Przy głowicach kolumn znajdują się dekorowane miecze.

Dom podcieniowy nr 75 z dwoma podcieniami w Żuławkach znajduje się w południowo-wschodniej części wsi, oddalony ok. 200 m od głównej drogi i został zbudowany w 1859 roku. Jest to konstrukcja drewniana, stojąca na ceglanej podmurówce. Szczyty głównej części budynku są oszalowane pionowo. Głęboką wystawkę wspiera 6 drewnianych kolumn toskańskich oraz dwie ryglowe ścianki boczne z kolumnami bocznymi. Kolumny stoją na wspólnej, ceglanej podstawie. Szczyty zdobią laubzekiny. Na nadprożu widoczna jest inskrypcja budowniczego z datą budowy. Od drugiej strony domu dobudowany jest drugi, mniejszy podcień. Dodatkowo, dom wyróżnia się dekorowanymi wycięciami belek przy głowicach słupów. Obiekt jest wyremontowany, zadbany, z nowymi elementami jak np. drewniane okna.

Pozostała zabudowa

Dom nr 37 w Żuławkach usytuowany jest w centralnej części wsi i został zbudowany w 1843 roku. Jest to konstrukcja drewniana stojąca na kamiennej podmurówce z ryglowymi: ścianką kolankową, facjatą i szczytami. Dom zdobią żeliwne schody prowadzące na taras oraz dekorowane drzwi wejściowe.

DALEKO OD ŻUŁAW