GNOJEWO (GNOJAU)

Miejscowość położona na obszarze Wielkich Żuławach Malborskich, w północnej części gminy, oddalona o ok. 4,5 km od wsi Miłoradz i 8 km od miasta Malbork. Wzmiankuje się o istnieniu wsi w roku 1323 pod nazwą Gnoyow, która była wymieniona w akcie lokacyjnym Starej Kościelnicy. Akt lokacyjny w 1343 roku nadał wielki mistrz Dietrich von Altenburg. Pod koniec XVI wieku w Gnojewie powstał zbór protestancki. W latach 1630-1819 protestanci włączeni zostali do Starej Kościelnicy, gdzie mieścił się dom modlitwy. Spłonął on w 1653 roku.

Budowle sakralne i nekropolie

Kościół katolicki w Gnojewie został wzniesiony w I połowie XIV wieku, jako konstrukcja ryglowa z dwuspadowym dachem i trzema nawami. W II połowie XIV wieku obudowano go cegłą i prawdopodobnie wzniesiono drewnianą wieżę krytą gontem. Pod koniec XV wieku kościół przebudowano. Kolejny etap przebudowy i odnowy świątyni nastąpił w latach 1708-1725. Podczas silnego wiatru, jaki miał miejsce 19.01.1818 roku na Żuławach, zawaliła się wieża kościelna. Podobny los spotkał wówczas inne żuławskie kościoły, między innymi w Miłoradzu, Starej Kościelnicy i Krzyżanowie. W rok później, ze względu na brak możliwości sfinansowania powstałych szkód, kościół przejęli ewangelicy. Dokonano remontu uszkodzonych elementów, a od strony wschodniej dobudowano zakrystię. W latach 1853-1854 wzniesiono nową, murowaną wieżę od strony zachodniej oraz zamontowano w niej 3 dzwony. Protesty katolików, którym odebrano świątynię spowodowały, że w roku 1863 wybudowano drugi kościół. W latach 1908-1909 ze względu na fatalny stan budowli przeprowadzono jej gruntowny remont. W czasie II wojny światowej świątynia została okradziona, a w roku 1957 ewangelicy domagali się przekazania kościoła w ich ręce, co nie doszło do skutku. Wówczas przeznaczony on był do rozbiórki, której nie zrealizowano. W dwa lata później budowla została wpisana do rejestru zabytków i przekazana spółdzielniom produkcyjnym. Wówczas kościół pełnił funkcję magazynu. Po kolejnych pracach remontowych w roku 1964, nastąpił proces dewastacji zabytku trwający do dziś. Mimo ponownej próby ratowania tej cennej budowli w kolejnych latach i zabezpieczenia jej w roku 2012, sprawa stanęła w martwym punkcie.

Kościół pw. śś. Szymona i Judy Tadeusza jest konstrukcją zbudowaną na planie prostokąta, orientowaną, dwunawową, z murowaną wieżą od zachodu. Do ściany północnej przylega zakrystia. Wieża posiada 4 kondygnacje. Do wysokości dachu ma kształt prostopadłościanu zdobionego małymi blendami, gzymsem i czterema sterczynami. Powyżej dachu wieża ma kształt wielościanu, nakrytego hełmem. Na murach widoczne są mocne pęknięcia i mimo, że cała konstrukcja podparta jest balami, szanse na uratowanie tego cennego zabytku są niewielkie. Warto dodać, że jest to jeden z najstarszych kościołów w Europie z zachowanym, oryginalnym, drewnianym szkieletem i więźbą dachową.

Wnętrze kościoła jest zamknięte. Strop przykrywają niezwykle cenne, niszczejące polichromie z 1717 roku obrazujące sceny biblijne.

W latach 70. XX wieku, na przykościelnym cmentarzu było 109 nagrobków. Nekropolię przeznaczono do likwidacji, ale tej koncepcji nie zrealizowano. Dzisiaj, wśród, dzikiej roślinności można odnaleźć kilka nagrobków, między innymi dwie przepiękne stele.

Drugi, neogotycki kościół katolicki (pomocniczy) w Gnojewie został wzniesiony w 1863 roku. Po przejęciu przez ewangelików w 1819 roku gotyckiego kościoła pw. śś. Szymona i Judy Tadeusza, nowa świątynia służy katolikom do dziś.

Kościół pomocniczy w Gnojewie jest konstrukcją zbudowaną na planie prostokąta z żółtej cegły, orientowaną, jednonawową, z małą, czworoboczną wieżą (sygnaturką) wtopioną w dach od strony zachodniej. Dwuspadowy dach zdobią filarki umieszczone na narożach.

Wnętrze kościoła jest bardzo skromne. Uwagę zwraca prezbiterium z neogotyckim ołtarzem i barwnymi, symetrycznie rozmieszczonymi oknami witrażowymi.

Gotycka kapliczka w Gnojewie została zbudowana pod koniec XV wieku. Usytuowana jest kilkaset metrów od kościoła pomocniczego, przy drodze krajowej nr 22 Malbork-Tczew. Jest to konstrukcja dwukondygnacyjna, zdobiona detalami.

Pozostała zabudowa

Naprzeciwko kościoła gotyckiego stoi murowany, zdobiony detalami budynek mieszkalny ze sklepem.

DALEKO OD ŻUŁAW