MĄTOWY WIELKIE (GROSS MONTAU)

Miejscowość położona na obszarze Wielkich Żuławach Malborskich, w zachodniej części gminy, oddalona o ok. 4 km od wsi Miłoradz i 12 km od miasta Malbork. Wzmiankuje się o istnieniu wsi w 1321 roku, choć prawdopodobnie, jako słowiańska osada istniała już dużo wcześniej. Akt lokacyjny w I poł. XIV wieku nadał wielki mistrz Ludolf König von Waltzau, a pod koniec wieku XIV odnowił go wielki mistrz Conrad Zöllner von Rotenstein.

W Mątowach Wielkich urodziła się, błogosławiona później Dorota Swartze (1347-1394), której celem od młodych lat było prowadzenie życia zakonnego. Jednak już jako siedemnastolatka wyszła za mąż i jej marzenie pozostało niespełnione. Wraz ze starszym od niej o 20 lat mężem, mieli dziewięcioro dzieci. Siedmioro z nich zmarło podczas zarazy w 1373 i 1382 roku. Mieszkając w Gdańsku, przy ul. Długiej, spędzała dużo czasu na modlitwach w gdańskich kościołach. Ściągała na siebie szyderstwa okolicznej ludności i męża, przez którego została dotkliwie pobita. Mimo ogromnej różnicy charakterów, już po śmierci siedmiorga dzieci, Albert dał się namówić na pielgrzymkę do Akwizgranu i Finsterwalde. W roku 1389 Albert pozwolił Dorocie samodzielnie wyjechać do Rzymu. W następnym roku, po śmierci Alberta, Dorota mając więcej czasu dla siebie oddała się całkowicie życiu religijnemu. W roku 1391 przybyła do Kwidzyna, gdzie postanowiła resztę życia spędzić w zamurowanej celi katedry. Dwa lata później Dorotę zamurowano w celi pozostawiając jej tylko otwór z widokiem na ołtarz. 25 czerwca 1394 roku zmarła w opinii świętości. W 1976 roku papież Paweł VI zezwolił na opublikowanie dekretu, który zatwierdził kult Doroty z Mątew zwanej Błogosławioną.

Budowle sakralne i nekropolie

Kościół katolicki w Mątowach Wielkich został wzniesiony w pierwszej połowie XIV wieku, jako konstrukcja ryglowa. Szybko jednak dokonano jego przebudowy. Część ścian ryglowych została obmurowana pełną cegłą, natomiast pozostałe ściany zostały rozebrane i postawione na nowo. Do strony południowej dobudowano kruchtę, a do północnej drugą nawę i zakrystię. Drewnianą podstawę wieży zastąpiono murowaną. W latach 1626-1629, podczas najazdu Szwedów na Pomorze, uszkodzona została wieża kościoła. Wraz z jej odbudową wyremontowano również dach. Kolejne renowacje wieży przeprowadzane były w XVIII i XX wieku. Rusztowania na elewacjach zewnętrznych budowli pojawiły się także w 2012 roku.

Kościół pw. śś. Piotra i Pawła w Mątowach Wielkich jest konstrukcją zbudowaną na planie prostokąta, orientowaną, dwunawową, z dwuspadowym dachem nad nawami i murowano-drewnianą wieżą od zachodu. Do ściany północnej przylega zakrystia, a do południowej kruchta ze schodkowym szczytem. Ściana wschodnia w jednej linii łączy się z zakrystią i zdobiona jest blendami, fryzem oraz schodkowym szczytem dekorowanym sterczynami. Do ściany zachodniej przylega masywna, drewniana wieża o murowanej podstawie. Na drugiej, murowanej kondygnacji wieży widoczne są blendy i fryzy. Trzecia kondygnacja- drewniana, składa się z ośmiobocznej podstawy, na której góruje wysoki hełm zwieńczony krzyżem jerozolimskim. Na ścianie południowej zaznaczone są znaki wielkiej wody. Wewnątrz kościoła, nawę główną od północnej oddzielają arkady wsparte na filarach. Nawa główna jest dwukrotnie szersza od nawy północnej.

Wyposażenie świątyni utrzymane jest w stylu barokowym z elementami gotyckimi. XVIII-wieczny ołtarz główny złożony jest z dwóch obrazów. Obraz centralny przedstawia śś. Piotra i Pawła, a drugi (powyżej)- koronację NMP. Po bokach ołtarza umieszczone są rzeźby świętych. Całość zdobiona jest licznymi złoceniami. W prezbiterium i nawie północnej znajdują się dwa ołtarze boczne pochodzące z tego samego okresu, co ołtarz główny. Ołtarz w prezbiterium złożony jest z dwóch obrazów. Większy z nich przedstawia św. Agnieszkę, a mniejszy błogosławioną Dorotę. Obydwa ołtarze zdobią liczne złocenia. Na ścianie południowej widoczne jest malowidło z Grupą Ukrzyżowania. Barokowe są również ambona, feretron z wizerunkiem błogosławionej Doroty oraz piękne, XVIII-wieczne polichromie przykrywające półkolisty strop. Najstarsze elementy wyposażenia to: gotycka rzeźba bł. Doroty, XIV-wieczna chrzcielnica, XV-wieczne: rzeźba siedzącego Chrystusa, drewniana pietá, sacramentarium. Wewnątrz wieży zawieszony jest dzwon z 1651 roku. Drugi dzwon- alarmowy wisi po stronie wschodniej kościoła.

Przed kościołem znajduje się cmentarz, na którym zachowało się kilka starszych nagrobków, a także murowana plebania z ryglowymi szczytami (obecnie Dom Pielgrzyma) z 1905 roku.

Pozostała zabudowa

Drewniany dom stojący na kamiennych fundamentach, z gankiem, facjatą i ścianką kolankową usytuowany jest ok. 150 m od kościoła. Ściany budynku są oszalowane poziomo, natomiast poddasze jest zaznaczone gzymsem i oszalowane wraz z facjatą pionowo.

DALEKO OD ŻUŁAW