ARCHITEKTURA ŻUŁAW WIŚLANYCH

Cmentarze | Domy | Obiekty sakralne | Wiatraki |

Najstarszych zabytków na Żuławach możemy doszukiwać się z okresu późnego średniowiecza, a całą zróżnicowaną architekturę zawdzięczać wieloetapowemu osadnictwu. Każdy z etapów charakteryzował się formowaniem innego układu przestrzennego wsi, dlatego też na Żuławach spotkamy wszystkie ich główne formy rozplanowania:

• zwarte- placowe, owalnicowe, ulicowe,
• skupione- rzędowe, szeregowe,
• rozproszone- zagrody samotnicze, jednodworcze.

Po II wojnie światowej o wielu zabytkach zapomniano i zaniedbano, a te, które pozostały stanowią niezwykle cenny składnik krajobrazu Żuław. Istotną i najstarszą grupą zabytków na Żuławach są oryginalne, średniowieczne, ceglane i ryglowe kościoły, które zachowały się głównie w widłach Wisły i Nogatu. Oprócz gotyckiej architektury, na Żuławach spotkamy także kościoły z późniejszego okresu, wybudowane przez katolików, ewangelików oraz mennonitów.

Drugą grupą żuławskich zabytków są cmentarze. Niestety ich stan nie jest najlepszy. Problem zabytkowych cmentarzy nie dotyka jednak tylko Żuław, ale i pozostałych regionów Polski. Najwięcej zadbanych cmentarzy spotkamy przy kościołach, a z tych od nich oddalonych, warto wymienić cmentarze mennonickie w Stogach, Stawcu, Szaleńcu, Markusach i Władysławowie oraz uporządkowane lapidaria.

Najbardziej charakterystyczny element Żuław, czyli dom podcieniowy, dawniej wypełniał przestrzeń niemal każdej wsi. Choć dzisiaj są jeszcze stosunkowo licznie spotykane, to z roku na rok jest ich coraz mniej. Nadzieją dla podcieni pozostają dotacje unijne, które uratowały już kilka takich obiektów na Żuławach. Oprócz domów podcieniowych, w regionie występuje również inna, drewniana i murowana, bogato zdobiona architektura mieszkalna.

Za sprawą licznie występujących na Żuławach wiatraków odwadniających, dawniej region ten nazywano krainą wiatraków. Nowsze wynalazki, które zastąpiły te urocze drewniane urządzenia, spowodowały spore zubożenie żuławskiego krajobrazu. Resztki jedynego wiatraka odwadniającego z Ostaszewa można obejrzeć w "Żuławskim Parku Historycznym" w Nowym Dworze Gdańskim, natomiast w Drewnicy i Palczewie pozostały dwa wiatraki przemiałowe. W 2016 r. z Wyszogrodu do wsi Mokry Dwór został przetransportowany wiatrak- paltrak z początku XX w.

Mosty ruchome i stałe, elektrownie wodne, śluzy oraz pompy parowe należą już do elementów XIX i XX-wiecznych. Jeden z najstarszych zwodzonych mostów w Polsce, z 1895 roku znajduje się w miejscowości Jezioro. Godne uwagi są również czynne mosty w Rybinie: zwodzone na Szkarpawie i Wiśle Królewieckiej oraz unikat na skalę krajową- obracany ręcznie most kolejowy na Szkarpawie. Do mostów stałych, będących dziełem budowli inżynieryjnych należą dwa mosty: kolejowy i drogowy na Wiśle, łączące Lisewo Malborskie z Tczewem.

Zobacz również:

• Region
• Historia Żuław Wiślanych
• Architektura Żuław Wiślanych
  • Domy
  • Cmentarze
  • Obiekty sakralne
  • Wiatraki
• Charakterystyka Żuław Wiślanych
• Literatura

• Powrót do poprzedniej strony

DALEKO OD ŻUŁAW